پارسیان چیننخستین بار در دوره اسلامی، ابن فقیه در سده سوم از رواج آیین زرتشت در چین سخن گفته است. ۱ - تاریخ پارسیان در چیننخستین بار در دوره اسلامی، ابن فقیه [۱]
ابن فقیه، مختصر کتاب البلدان، ج۱، ص۱۷، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸.
در سده سوم از رواج آیین زرتشت در چین سخن گفته است.
ظاهراً در موج بزرگ مهاجرت زرتشتیان به هند، عده‌ای نیز به خاور دور رفته‌اند، زیرا در سیانِ چین، گورِ شاهزاده خانمی زرتشتی با سنگ نوشته‌ای پهلوی متعلق به سده سوم /نهم یافت شده است. [۲]
پرویز خانلری، تاریخ زبان فارسی، ج۲، ص۷۵، ج ۲، تهران ۱۳۵۲ ش.
[۳]
اردشیر آذرگشسب، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، ج۱، ص۵۸، تهران ۱۳۵۲.
۱.۱ - سفر شاهزادگان ساسانی به چین برای جلب کمکبه روایتی، شاهزادگان ساسانی برای جلب کمک در برابر اعراب، تا چین رفته بوده‌اند. [۴]
جهانگیر اشیدری، دانشنامه مزدیسنا: واژه نامه توضیحی آیین زرتشت، ذیل «سنجان»، تهران ۱۳۷۱ ش.
برخی قراین نیز نشان می‌دهد که در همان سالهای ورود اسلام به ایران مهاجرت ایرانیان به چین معمول بوده است. در ۵۳/۶۷۳ فیروز و پسرش نرسه به دربار تانگ پناه جستند و در ۶۹/۶۸۸ به درخواست او در چِنگ ـ آن آتشکده‌ای بنا شد. [۵]
کوائچی هاندا، «مذاهب ایرانی در چین از خلال منابع چینی»، ج۱، ص۳۲، بررسیهای تاریخی، سال ۶، ش ۳ (مرداد ـ شهریور ۱۳۵۰).
در سده دوازدهم/ هجدهم بازرگانان پارسیِ بمبئی تجارت خود را تا چین گسترش دادند. ۱.۲ - سفر هیرجی رِدی مانی به چیناولین پارسی، هیرجی رِدی مانی، در ۱۱۷۹/۱۷۶۵ به همین منظور به چین سفر کرد [۶]
فرهاد آبادانی، «مهاجرت پارسیان به هندوستان»، ج۱، ص۱۲۷ـ ۱۲۸، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال ۶، ش ۷ (۱۳۵۰).
شهمردان، ۱۳۳۰ ش ب، ص ۱۶: ۱۱۶۹/۱۷۵۶).
بین سالهای ۱۲۲۵ تا ۱۲۵۸/ ۱۸۱۰ـ۱۸۴۲، پارسیان سرمایه گذاری در صنایعی نظیر کشتی سازی و ساخت راه آهن را در چین آغاز کردند. ۱.۳ - فعالیت پارسیان در چینآنان در هنگ کنگ، کانتون و شانگهای به فعالیت پرداختند و در تجارت تریاک و بانکداری نیز وارد شدند. ظاهراً مراودات بازرگانی به سکونت جماعتی پارسی در این نواحی انجامید. به گزارشی، یکی از اهالی مغولستان به نام بهرام پور کیقباد پورجهانگیر، در میان اسیران جنگی متفقین وجود داشته که مدتی در بمبئی و دهلی بوده است. وی ــ که فارسی را خوب می‌دانسته و اوستا را از حفظ بوده ــ از جمعیت چند صدهزار نفری (؟!) پارسیان مغولستان سخن گفته است که مرکز آنان شهر اولن بتون بوده و رهبرشان وانگ تهمورث نامیده می‌شده است. آنان ظاهراً به گویش دَری سخن می‌گفته‌اند که دازه خوانده می‌شده و به فارسی نوشته می‌شده است. [۷]
رشید شهمردان، «اقوال متفرقه مبنی بر وجود زرتشتیان در نقاط دیگر عالم»، ج۱، ص۲۱ـ۲۳، هوخت، دوره ۲، ش ۵ (مرداد ۱۳۳۰ الف).
۲ - فهرست منابع(۱) فرهاد آبادانی، «از هندوستان چه خبر؟»، هوخت، دوره ۳، ش ۲ (اردیبهشت ۱۳۳۱). (۲) فرهاد آبادانی، «تاریخ مهاجرت پارسیان به هند» مهر، سال ۱۲، ش ۴ (تیر ۱۳۴۵). (۳) فرهاد آبادانی، «سهم پارسیان هندوستان در نگهداری فرهنگ ایران»، هنر و مردم، سال ۱۶، ش ۱۸۱ (آبان ۱۳۵۶). (۴) فرهاد آبادانی، «مهاجرت پارسیان به هندوستان»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، سال ۶، ش ۷ (۱۳۵۰). (۵) اردشیر آذرگشسب، مراسم مذهبی و آداب زرتشتیان، تهران ۱۳۵۲. (۶) اسماعیل آزرم، «گله پارسیان هندوستان»، هوخت، دوره ۳، ش ۳ (خرداد ۱۳۳۱). (۷) ابن بطوطه، رحلة ابن بطوطة، چاپ محمد عبدالمنعم عریان، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۸) ابن فقیه، مختصر کتاب البلدان، بیروت ۱۴۰۸/۱۹۸۸. (۹) ابوطالب بن محمد اصفهانی، مسیر طالبی، یا، سفرنامه میرزا ابوطالب خان، چاپ حسین خدیوجم، تهران ۱۳۶۳ ش. (۱۰) فرهنگ ارشاد، مهاجرت تاریخی ایرانیان به هند قرن هشتم تا هیجدهم میلادی، تهران ۱۳۶۵ ش. (۱۱) اسنادی از روابط ایران و هند در دوره مظفرالدین شاه قاجار، چاپ احمد جلالی فراهانی، تهران ۱۳۷۶ ش. (۱۲) جهانگیر اشیدری، دانشنامه مزدیسنا: واژه نامه توضیحی آیین زرتشت، تهران ۱۳۷۱ ش. (۱۳) م س ایرانی، «قصه سنجان، یا، تاریخ فرضی مهاجرت پارسیان از خراسان به هند»، ترجمه محمد باقری، چیستا، سال ۲، ش ۳ (آبان ۱۳۶۱). (۱۴) کای بار، «دیانت زرتشتی»، در دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون وهمن، تهران ۱۳۴۸ ش. (۱۵) احمدبن یحیی بلاذری، فتوح البلدان، چاپ عبدالله انیس طبّاع و عمر انیس طبّاع، بیروت ۱۴۰۷/۱۹۸۷. (۱۶) مری بویس، «دیانت زرتشتی در دوران متأخر»، در دیانت زرتشتی، ترجمه فریدون وهمن، تهران ۱۳۴۸ ش. (۱۷) ابراهیم پورداود، «مهاجرت پارسیان به هندوستان»، ارمغان، سال ۲۵، ش ۴ (تیر ۱۳۲۹)، ش ۵ (مهر ۱۳۳۰)، ش ۷ (اسفند ۱۳۳۰). (۱۸) ایرج پورکریمی، «گزارشی کوتاه از چگونگی بنیان گزاری ' کانون فرهنگی زرتشتیان، در ونکوور کانادا»، چیستا، سال ۱۶، ش ۱ (مهر ۱۳۷۷). (۱۹) یاکوب ادوارد پولاک، سفرنامه پولاک، ترجمه کیکاووس جهانداری، تهران ۱۳۶۱ ش. (۲۰) پرویز خانلری، تاریخ زبان فارسی، ج ۲، تهران ۱۳۵۲ ش. (۲۱) دایره المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران ۱۳۴۵ـ۱۳۷۴ ش. (۲۲) آصفه دهدشتی، «فصل اول و چهارم از کتاب مراسم و آداب و رسوم پارسیان اثر جیوانجی جمشیدجی مودی»، پایان نامه کارشناسی ارشد زبان شناسی همگانی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ۱۳۵۱ ش. (۲۳) عبدالله رازی، آیین زردشت. (۲۴) مسعود رجب نیا، «زندگینامه آنکتیل دوپرون»، نشریه انجمن فرهنگ ایران باستان، سال ۱۱، ش ۲ (اسفند ۱۳۵۱: یادنامه آنکتیل دوپرون). (۲۵) محمدطاهر رضوی، پارسیان اهل کتابند، ترجمه م ع مازندی، بمبئی ۱۹۳۶. (۲۶) عبدالله شهبازی، نظریه توطئه، صعود سلطنت پهلوی، و، تاریخنگاری جدید در ایران، تهران ۱۳۷۷ ش. (۲۷) رشید شهمردان، «اقوال متفرقه مبنی بر وجود زرتشتیان در نقاط دیگر عالم»، هوخت، دوره ۲، ش ۵ (مرداد ۱۳۳۰ الف). (۲۸) رشید شهمردان، «اوضاع فرهنگی پارسیان در پنج قرن گذشته»، هوخت، دوره ۱۱، ش ۲ و ۳ (اردیبهشت و خرداد ۱۳۳۹). (۲۹) رشید شهمردان، فرزانگان زرتشتی، تهران (۱۳۴۰). (۳۰) رشید شهمردان، «نخستین ازدواج پارسی با زرتشتی ایرانی»، هوخت، دوره ۲، ش ۹ (آذر ۱۳۳۰). (۳۱) ذبیح الله صفا، حماسه سرایی در ایران، تهران ۱۳۵۲ ش. (۳۲) ابراهیم صفائی، رهبران مشروطه، ج ۱، تهران ۱۳۶۳ ش. (۳۳) ظهور و سقوط سلطنت پهلوی، ج ۲: جُستارهایی از تاریخ معاصر ایران، تهران ۱۳۷۰ ش. (۳۴) مهدی غروی، فهرست نسخه های خطّی فارسی بمبئی ـ کتابخانه مؤسسه کاما ـ گنجینه مانکجی، اسلام آباد ۱۳۶۵ ش. (۳۵) ویلیام فرانکلین، مشاهدات سفر از بنگال به ایران در سالهای ۱۷۸۷ـ۱۷۸۶ میلادی، ترجمه محسن جاویدان، تهران ۱۳۵۸ ش. (۳۶) زکریابن محمد قزوینی، ترجمه آثارالبلاد و اخبار العباد، به قلم محمدمرادبن عبدالرحمان، چاپ محمد شاهمرادی، تهران ۱۳۷۱ـ۱۳۷۳ ش. (۳۷) محمدحسن گنجی، «هانتینگتون و پارسیان هندوستان»، چیستا، سال ۵، ش ۲ (مهر ۱۳۶۶). (۳۸) «مذهب پارسیان»، نشریه انجمن آثار ملّی، دوره ۱، ش ۳ـ۴ (پاییز ـ زمستان ۱۳۵۵). (۳۹) محمد معین، «آذرکیوان و پیروان او»، مجلّه دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، سال ۴، ش ۳ (فروردین ۱۳۳۶). (۴۰) دن مکنزی، فرهنگ کوچک زبان پهلوی، ترجمه مهشید میرفخرایی، تهران ۱۳۷۳ ش. (۴۱) مهدی ملکزاده، زندگانی ملک المتکلمین، تهران ۱۳۲۵ ش. (۴۲) ناصرالدین قاجار، شاه ایران، روزنامه خاطرات ناصرالدین شاه در سفر اوّل فرنگستان، چاپ فاطمه قاضیها، تهران ۱۳۷۷ ش. (۴۳) جواهر لعل نهرو، کشف هند، ترجمه محمود تفضلی، تهران ۱۳۶۱ ش. (۴۴) کوائچی هاندا، «مذاهب ایرانی در چین از خلال منابع چینی»، بررسیهای تاریخی، سال ۶، ش ۳ (مرداد ـ شهریور ۱۳۵۰). (۴۵) داراب هرمزدیار، روایات، چاپ مانک رستم اون والا، بمبئی ۱۹۲۲. (۴۶) هوخت، دوره ۱، ش ۷ (مهر ۱۳۲۹)، دوره ۲، ش ۳ (خرداد ۱۳۳۰)، ش ۱۰ (آبان ۱۳۳۰)، دوره ۴، ش ۱ (فروردین ۱۳۳۲). (۴۷) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «»، شماره۲۵۹۱. |